พืชยากับเกษตรกรรมยั่งยืน

ยา เป็นปัจจัยสี่ในชีวิตของมนุษย์ แม้ว่าวิถีชีวิตของแต่ละคนจะแตกต่างกันแต่สิ่งหนึ่งที่ทุกคนไม่สามารถหลีกเลี่ยงได้นั่นคืออาการเจ็บป่วย และนอกจากแพทย์ พยาบาลแล้วสิ่งสำคัญนั่นก็คือ "ยา" ที่ใช้รักษาโรค ซึ่งเมื่อยุคสมัยเปลี่ยนแปลงไปการเข้าถึงยาของผู้คนเริ่มสะดวกมากขึ้น รวมถึงคุณภาพของยาก็ได้รับการพัฒนาตามยุคสมัย แต่จะดีกว่าหรือไม่หากคนไทยเราสามารถใช้ยาที่มาจากทรัพยากรธรรมชาติที่มีอยู่ภายในประเทศ ลดต้นทุน และลดความเสี่ยงต่อการใช้ยาจากเคมี

ในอดีตมนุษย์มีความผูกพันกับป่าและอยู่ร่วมกันมาอย่างยาวนาน โดยเฉพาะผู้คนในพื้นที่จังหวัดน่าน ที่มีพื้นที่ป่าถึง 85% การใช้ชีวิตอยู่ร่วมกับป่า ย่อมเห็นประโยชน์และคุณค่าของป่าที่คนในเมืองไม่เคยสัมผัส เรากำลังจะพูดถึงตำรับยาที่สืบทอดกันมาอย่างยาวนานถึง 700 ปีของคนน่าน ที่เริ่มจากผู้คนที่อาศัยอยู่ในป่า เมื่อเจ็บป่วยก็จำเป็นต้องหายารักษาโรคในป่าเช่นกัน จึงสามารถพูดได้ว่าป่ามี "สรรพยา" ซ่อนอยู่เพียงแต่ปัจจุบันผู้คนอาจจะลืม "สรรพยา" ไป

แต่โบราณมาชาวบ้านได้ใช้สารพัดวิธีในการนำสรรพยามาใช้รักษาโรคต่าง ๆ ไม่ว่าจะนำมาต้มหรือบดเป็นผงรับประทาน แม้ไม่มีผลพิสูจน์ทางวิทยาศาสตร์ที่แน่ชัด แต่ชาวบ้านก็อาศัยการคาดเดาและสังเกตสรรพคุณบ่งชี้ของพืชยาแต่ละชนิด ซึ่งผู้คนในอดีตสามารถรักษาโรคได้ด้วยตัวยาที่มีอยู่ในป่า หรือแม้แต่ปัจจุบันผู้คนที่อาศัยในพื้นที่ที่แพทย์เข้าถึงยาก ก็ยังคงเอาตัวรอดด้วยการใช้พืชยาในการรักษาโรค แต่ทั้งนี้ยาจากพืชยังไม่ได้รับความนิยมในระดับสากลนัก ก่อเกิดแนวทางในการหันมาพัฒนาพืชที่มีสรรพคุณทางยาของป่าน่าน ให้มีประสิทธิผลในการรักษาโรคครอบคลุมและปลอดภัยมากกว่าในอดีต

โดยประชาชนสามารถปลูก "สรรพยา" ได้ แต่ไม่สามารถสร้างรายได้ให้เพียงพอต่อการเลี้ยงชีพ เมื่อรายได้ไม่เพียงพอ ชาวบ้านจำเป็นต้องหาแนวทางเลี้ยงชีพตนเองต่อไป และพืชที่ชาวบ้านเชื่อมั่นว่าจะสร้างรายได้ให้กับพวกเขาอาจจำเป็นต้องแลกมาด้วยป่า ซึ่งไม่ใช่ทางออกที่ยั่งยืน จึงนำมาสู่การปลูกพืชยา เพื่อสร้างรายได้ ยังเป็นการรักษาสิ่งแวดล้อม ทั้งยังเพิ่มรายได้ให้กับชาวบ้าน พัฒนาคุณภาพ และสามารถต่อยอดให้ผลิตภัณฑ์ได้มาตรฐาน ให้สามารถขึ้นทะเบียนอาหารและยา (อย.) ได้

"พืชยา" หรือ พืชที่มีสรรพคุณทางยา มีที่มาจากจังหวัดน่าน เป็นการผสมผสานระหว่างภูมิปัญญาดั้งเดิมกับกระบวนการทางวิทยาศาสตร์สมัยใหม่ ให้ได้ยาที่มีประสิทธิภาพเทียบเคียงกับยาแผนปัจจุบัน เป็นพืชที่มีลักษณะเฉพาะในเชิงแนวคิดที่ผสมผสานภูมิปัญญาดั้งเดิม และองค์ความรู้สมัยใหม่ ทั้งในแง่วิทยาศาสตร์ เกษตรกรรม สิ่งแวดล้อม หรือแม้แต่ในด้านความเชื่อ วัฒนธรรม และภูมิปัญญาด้านการรักษาโรคของผู้คนจังหวัดน่านในอดีต